Trung Quốc vừa cấp phép trở lại cho việc xuất khẩu đất hiếm, vì sao chuỗi cung ứng toàn cầu vẫn đối diện nguy cơ đứt gãy?

Từ đầu tháng 4, Bắc Kinh đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu đối với 7 nguyên tố đất hiếm cùng các nam châm vĩnh cửu được sản xuất từ chúng. Đây là những vật liệu thiết yếu cho hàng loạt sản phẩm công nghệ cao như tua-bin gió, cánh tay robot, xe điện và cả máy bay chiến đấu.

Trung Quốc dùng đất hiếm như “đòn bẩy” chiến lược

Theo các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và chuyên gia chuỗi cung ứng, Bộ Thương mại Trung Quốc đã bắt đầu phê duyệt một số giấy phép xuất khẩu cho các đơn hàng đến châu Âu nhưng tiến độ hiện nay được đánh giá là quá chậm để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Wolfgang Niedermark, thành viên Hội đồng quản trị của Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI), cảnh báo: “Cơ hội để tránh thiệt hại lớn trong sản xuất tại châu Âu đang nhanh chóng khép lại.”

Việc tăng cường kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc là động thái đáp trả việc Tổng thống Mỹ Donald Trump áp thuế nhập khẩu toàn diện vào đầu tháng 4, trong đó có nhiều mặt hàng chiến lược của Trung Quốc.

Theo quy định mới, mọi lô hàng đất hiếm hoặc sản phẩm nam châm vĩnh cửu muốn xuất khẩu đều phải được Bộ Thương mại Trung Quốc cấp phép. Động thái này cho thấy rõ vai trò địa chính trị của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu.

Hiện chưa rõ Trung Quốc đã cấp phép cho bất kỳ lô hàng nào sang Mỹ hay chưa dù 2 bên đã đạt được thỏa thuận tạm ngưng chiến tranh thuế quan trong 90 ngày gần đây.

Tại Trung Quốc, công ty Yantai Zhenghai Magnetic Material – một nhà xuất khẩu lớn đặt tại tỉnh Sơn Đông, cho biết đã bắt đầu nhận lại đơn hàng sau khi được cấp giấy phép xuất khẩu.

2 nguồn tin khác tiết lộ một lô hàng đến nhà máy của Volkswagen tại Đức đã được phê duyệt. VW cũng xác nhận rằng nguồn cung đất hiếm vẫn ổn định và một số nhà cung cấp của họ đã được cấp giấy phép xuất khẩu “số lượng hạn chế”.

Tuy nhiên, giới quan sát lo ngại rằng cơ quan cấp phép Trung Quốc sẽ quá tải khi số lượng đơn đề nghị tăng đột biến. Đồng thời, các doanh nghiệp châu Âu cũng loay hoay không biết phải chứng minh thế nào rằng lô hàng của họ sẽ không bị tái xuất sang Mỹ – một điều kiện tiên quyết trong quy trình cấp phép.

Mỹ và Ấn Độ cũng đối mặt bất ổn

Tại Mỹ, nhiều nhà sản xuất lớn như Tesla, Ford và Lockheed Martin đã bày tỏ quan ngại trong các cuộc họp cổ đông gần đây. Elon Musk tiết lộ Trung Quốc yêu cầu Tesla phải cam kết không sử dụng nam châm đất hiếm vào mục đích quân sự, chẳng hạn như trong cánh tay robot. Theo vị tỷ phú, đây là một trong những thách thức lớn.

Rajesh Jejurikar, CEO mảng ô tô của tập đoàn Mahindra & Mahindra (Ấn Độ), cũng cho biết quy trình chứng nhận mục đích sử dụng cuối cùng, để bảo đảm sản phẩm không được sử dụng cho quốc phòng, vẫn “rất không rõ ràng”.

Một giám đốc tại Chengdu Galaxy Magnets – công ty chuyên sản xuất nam châm vĩnh cửu, cho biết doanh nghiệp bà đang hỗ trợ khách hàng chuẩn bị tài liệu để nộp lên cơ quan chức năng. Tuy nhiên, mọi đơn hàng liên quan đến mục đích quân sự đều không được phép xuất khẩu.

Nam châm vĩnh cửu là linh kiện thiết yếu trong các loại máy bay chiến đấu như F-35 của Lockheed Martin. Trước tình hình đó, Evan Scott, CFO của Lockheed Martin, đã trấn an cổ đông rằng công ty đã dự trữ đủ vật liệu đất hiếm cho cả năm và hy vọng giới chức Mỹ sẽ ưu tiên cung ứng cho các chương trình quốc phòng.

Trong khi đó, Cameron Johnson – chuyên gia chuỗi cung ứng tại công ty Tidalwave Solutions (Thượng Hải), cho rằng một số tập đoàn lớn, có mối quan hệ lâu dài tại Trung Quốc, vẫn đang nhận được đất hiếm ngay cả khi đơn xin cấp phép chưa hoàn tất.

Cory Combs, Phó Giám đốc tại Trivium China, nhận định không có dấu hiệu nào cho thấy Trung Quốc đang “đóng cửa hoàn toàn”. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng chính sự chưa rõ ràng là công cụ chiến lược để Bắc Kinh duy trì sức ép với Mỹ trong các vòng đàm phán thương mại.

Phương Tây đẩy nhanh kế hoạch giảm phụ thuộc

Giới chuyên gia đồng thuận rằng việc Bắc Kinh siết chặt xuất khẩu đất hiếm sẽ là chất xúc tác thúc đẩy các nước phương Tây giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc – quốc gia hiện chiếm tới hơn 80% sản lượng đất hiếm tinh chế toàn cầu.

Giới quan sát cho rằng các hạn chế mới sẽ gây ra xáo trộn trong ngắn hạn và thúc đẩy quá trình dịch chuyển chuỗi cung ứng dài hạn.

Từ châu Âu đến Mỹ, hàng loạt dự án khai thác, tinh chế và tái chế đất hiếm đang được khởi động. Tuy nhiên, với độ phức tạp của ngành công nghiệp này, việc thay thế hoàn toàn nguồn cung từ Trung Quốc sẽ mất nhiều năm và cần tới sự hợp tác chặt chẽ giữa chính phủ và khối tư nhân.

Tham khảo FT