Siết truy xuất nguồn gốc, ngăn gian lận xuất xứ hàng hoá

Trao đổi với phóng viên VTV Times, lãnh đạo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, xuất xứ hàng hóa (C/O) luôn là yếu tố rất quan trọng để đảm bảo hàng Việt xuất khẩu có thể tận dụng ưu đãi thuế quan trong các Hiệp định thương mại tự do (FTA). Do đó, trong bối cảnh thuận lợi từ hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng và tham gia nhiều FTA, nhưng cũng không ít khó khăn do căng thẳng thương mại, Việt Nam cần siết chặt truy xuất nguồn gốc, tránh gian lận xuất xứ hàng hóa để xuất khẩu tăng trưởng bền vững.

Nhiều rủi ro liên quan đến xuất xứ hàng hóa 

Theo ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, tính đến nay, Việt Nam đã tham gia 20 FTA, trong đó 16 FTA đang thực thi, 1 FTA với các Tiểu Vương quốc Arab thống nhất đã ký kết, đang chờ phê chuẩn, đồng thời đang nghiên cứu thiết lập FTA với Qatar, Arab Saudi...

Chia sẻ thêm về vấn đề này, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, tham gia nhiều FTA thế hệ mới như Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Vương quốc Anh và Bắc Ireland (UKVFTA) và Hiệp định Ðối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)… Đây là một trong những yếu tố quan trọng tạo nên những bước tiến tăng trưởng cho xuất khẩu, với kim ngạch xuất khẩu trong 10 năm qua tăng ở mức trung bình 22%-23% mỗi năm, từ 114,5 tỷ USD năm 2012 lên trên 400 tỷ USD năm 2024. 

Đáng chú ý, theo ông Sơn, trong các FTA Việt Nam tham gia, xuất xứ hàng hóa là một vấn đề hết sức quan trọng để hàng Việt xuất khẩu được hưởng thuế ưu đãi từ cam kết hội nhập kinh tế quốc tế. Do đó, thời quan qua, nước ta đã liên tục hoàn thiện hành lang pháp lý về xuất xứ hàng hóa và thực hiện quy tắc xuất xứ theo cam kết mà Việt Nam tham gia. 

 Hơn thế nữa, Việt Nam có quy mô thương mại nằm trong top 20 thế giới nên gặp rất nhiều rủi ro liên quan đến xuất xứ hàng hóa, gian lận thương mại, chuyển tải bất hợp pháp. Do đó, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quản lý, để tránh các vụ kiện phòng vệ thương mại, ngành Công Thương đã nỗ lực kiểm soát nghiêm ngặt hàng hóa xuất khẩu và khuyến nghị doanh nghiệp chú trọng nguồn gốc nguyên liệu đầu vào. 

“Trước tình hình hàng hóa xuất khẩu của nước ta liên tục bị điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá, mới đây, Bộ Công Thương đã yêu cầu các hiệp hội ngành hàng, các doanh nghiệp xuất khẩu thắt chặt kiểm soát xuất xứ hàng hóa và nguyên liệu nhằm ngăn chặn việc gian lận xuất xứ, tránh bị kiện phòng vệ tại một số thị trường lớn”, ông Sơn cho biết. 

Theo thống kê của Bộ Công Thương, tính đến nay đã có 278 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Ngay từ đầu năm 2025, nhiều thị trường đã khởi xướng điều tra chống bán phá giá hoặc chống trợ cấp đối với một loạt mặt hàng xuất khẩu từ nước ta như Canada khởi xướng điều tra chống bán phá giá đối với dây thép carbon và hợp kim thép nhập khẩu từ Việt Nam; Ấn Độ khởi xướng điều tra chống bán phá giá đối với sợi Elastomeric Filament Yarn... 

Thực tế cho thấy, việc rơi vào tầm ngắm điều tra của thị trường nhập khẩu sẽ làm giảm khả năng cạnh tranh của hàng Việt xuất khẩu. Nếu bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, giá thành sản phẩm tại thị trường xuất khẩu sẽ gia tăng, các nhà nhập khẩu sẽ e ngại hơn khi đối tác bị áp thuế. Đã có những doanh nghiệp sau khi bị áp thuế cao đã không thể xuất khẩu được, hoặc kim ngạch xuất khẩu bị giảm sút trầm trọng.

Kiểm soát chặt nguyên liệu đầu vào cho hàng xuất khẩu 

Theo các chuyên gia kinh tế, tình trạng gia tăng gian lận, giả mạo xuất xứ hàng hóa mang nhãn hiệu “Made in Vietnam” để trốn thuế và lợi dụng ưu đãi thương mại mà Việt Nam tham gia đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín hàng Việt trên trường quốc tế. Bên cạnh đó, trong bối cảnh chiến tranh thương mại leo thang, các thị trường nhập khẩu siết chặt quy định về xuất xứ hàng hóa. 

Vì vậy, việc tăng cường quản lý nhà nước trong kiểm tra và giám sát xuất xứ là cực kỳ cần thiết để bảo vệ hàng Việt, thông qua đó khuyến khích doanh nghiệp xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong bối cảnh thương mại toàn cầu đang biến động, nhất là trước quá trình đàm phán thuế quan với Mỹ… Đây là bước đi chủ động nhằm thích ứng với tình hình mới, hướng đến xây dựng thương mại cân bằng và bền vững. 

Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, về lâu dài, để chủ động về xuất xứ hàng hóa, ứng phó hiệu quả với các vụ kiện chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ, các doanh nghiệp cần nâng cao chuỗi giá trị của sản phẩm, tăng cường sử dụng các nguyên liệu được sản xuất trong nước cũng như tìm kiếm nguồn nhập khẩu nguyên liệu thay thế Trung Quốc. Yêu cầu minh bạch xuất xứ ngày càng trở nên quan trọng để tận dụng ưu đãi thuế quan từ các FTA và tránh các biện pháp phòng vệ thương mại. 

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đầu tư vào việc minh bạch nguồn gốc xuất xứ hàng hóa. Đơn cử như Thép Hòa Phát Dung Quất đã không bị áp thuế chống bán phá giá 12,1% từ EU nhờ khả năng chứng minh quy trình sản xuất nội địa hoàn toàn, không liên quan đến các thị trường bị điều tra. Hoặc như ngành dệt may, ông Phạm Văn Việt, Phó Chủ tịch Hội Dệt may thêu đan TP Hồ Chí Minh cho biết, nhiều doanh nghiệp trong ngành đã tìm kiếm nguyên liệu thay thế ở trong nước và chuyển hướng nhập khẩu từ Trung Quốc sang Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan… nhằm tránh những rủi ro từ chính sách thuế quan của Mỹ. 

Bên cạnh đó, theo các chuyên gia kinh tế, để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực xuất xứ hàng hóa, bảo vệ hợp lý sản xuất trong nước thông qua việc tận dụng ưu đãi FTA và chống gian lận xuất xứ hàng hóa, nước ta cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý về xuất xứ hàng hóa, tạo môi trường cơ chế chính sách minh bạch để doanh nghiệp tận dụng các cam kết thuế quan ưu đãi; cải cách thủ tục hành chính, quy hoạch lại hệ thống tổ chức cấp C/O theo hướng hiệu quả, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp; tăng cường năng lực bộ máy giám sát, kiểm tra để triển khai hiệu quả các giải pháp chống gian lận xuất xứ hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu.  

“Với vai trò được Chính phủ giao là tổ chức việc thực hiện cấp C/O, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, quy hoạch lại hệ thống tổ chức cấp C/O theo hướng hiệu quả, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp. Đồng thời, đẩy mạnh áp dụng hình thức chứng nhận xuất xứ điện tử ở cấp độ phù hợp với từng đối tác; tăng cường năng lực bộ máy giám sát, kiểm tra để triển khai hiệu quả các giải pháp chống gian lận xuất xứ hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu", Cục trưởng Nguyễn Anh Sơn khẳng định./.