Tăng cường kết nối thanh toán khu vực ASEAN+3

Trên đây là những nhận định của một số chuyên gia Văn phòng Nghiên cứu kinh tế vĩ mô ASEAN+3 (AMRO) trong bài viết mới đây của mình. Theo các chuyên gia, trọng tâm của quá trình chuyển đổi này là sáng kiến Kết nối thanh toán khu vực (RPC), được đưa ra vào cuối năm 2022. Sáng kiến này giải quyết những thách thức lâu dài trong các giao dịch xuyên biên giới, ở đó các khoản thanh toán thường dựa vào nhiều trung gian ngân hàng và với thông lệ là sử dụng đồng đô la Mỹ. Bằng cách cho phép thanh toán bằng tiền tệ địa phương, sáng kiến Kết nối thanh toán khu vực loại bỏ các bước không cần thiết, giúp giảm cả chi phí và thời gian giao dịch.

Một hệ thống thanh toán hiệu quả hơn

Từ trước tới nay, thanh toán xuyên biên giới trong ASEAN bị phân mảnh, chậm và tốn kém. Để người mua ở một quốc gia thanh toán cho người bán ở quốc gia khác thường phải liên quan đến nhiều ngân hàng và phải chuyển đổi tiền tệ, dẫn đến phí cao và chậm trễ. Tuy nhiên, với sáng kiến Kết nối thanh toán khu vực, việc thanh toán có thể được thực hiện trực tiếp bằng tiền tệ địa phương.

Ví dụ, nếu người mua Thái Lan mua sản phẩm từ Malaysia, sáng kiến thanh toán RPC cho phép người mua thanh toán bằng đồng Baht Thái, trong khi người bán ở Malaysia nhận thanh toán bằng đồng Ringgit Malaysia. Quy trình này cho phép thanh toán xuyên biên giới nhanh hơn, rẻ hơn và minh bạch hơn, đồng thời thúc đẩy hội nhập tài chính, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME).

Mở rộng hợp tác khu vực

Các thành viên ASEAN đi đầu sáng kiến này là Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan đã ký Biên bản ghi nhớ (MOU) năm 2022. Cam kết đối với sáng kiến RPC đã được củng cố tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 42 năm 2023, tại đây các nhà lãnh đạo khu vực cùng cam kết tăng cường kết nối thanh toán khu vực và thúc đẩy các giao dịch bằng đồng nội tệ địa phương, từ đó thêm nhiều thành viên được bổ sung vào mạng lưới. Hiện nay, đã có 9 thành viên ASEAN tham gia RPC (Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan, Việt Nam, Brunei, Campuchia, Lào), thể hiện nỗ lực mạnh mẽ của khu vực đối với việc tích hợp thanh toán xuyên biên giới bằng tiền tệ địa phương.

Trước sáng kiến RPC, thanh toán xuyên biên giới gặp phải nhiều trở ngại, bao gồm: Phí giao dịch cao do có nhiều bên trung gian, thời gian xử lý thanh toán và giải quyết chậm, khả năng tương tác hạn chế giữa các hệ thống ngân hàng khác nhau, những khác biệt về quy định cản trở sự phát triển của một hệ thống thanh toán thống nhất.

Bằng cách giải quyết những thách thức này, RPC tạo ra một hệ sinh thái thanh toán hiệu quả hơn, tiết kiệm chi phí hơn và an toàn hơn.

Vai trò của thanh toán QR

Trọng tâm chính của sáng kiến Kết nối thanh toán khu vực (RPC) là việc chuẩn hóa thanh toán bằng mã Phản hồi nhanh (QR). Phương thức thanh toán không tiếp xúc này đang được tích hợp tại các ngân hàng trung ương tham gia dự án để chuẩn hóa các hệ thống thanh toán quốc gia thông qua một định dạng mã QR chung, đảm bảo các giao dịch xuyên biên giới liền mạch. Hiện tại, một số hệ thống mã QR đã được kết nối, bao gồm KHQR của Campuchia, QRIS của Indonesia, Lao QR của Lào, DuitNow của Malaysia, QR Ph của Philippines, PayNow của Singapore, PromptPay của Thái Lan và VietQR của Việt Nam. Nhật Bản cũng được cho là đang tìm hiểu về việc tích hợp hệ thống thanh toán QR của mình vào RPC, với việc triển khai đầy đủ dự kiến vào cuối năm 2025.

Với Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan là những thành viên tham gia đầu tiên, việc kết nối thanh toán khu vực đã chứng kiến sự cải thiện nhanh chóng trong những năm gần đây. Bằng cách thiết lập các mối liên kết song phương và đa phương thông qua các hệ thống thanh toán tức thời, người tiêu dùng và doanh nghiệp có thể thực hiện chuyển đổi tiền tệ theo thời gian thực thông qua các ứng dụng ngân hàng. Do đó, thanh toán QR xuyên biên giới đã trở nên liền mạch hơn.

Ngoài những nỗ lực của chính phủ, các tổ chức tài chính tư nhân cũng đang đóng vai trò trong việc mở rộng RPC. Các công ty như Visa và SWIFT đang nỗ lực để liên kết các dịch vụ của họ với các mục tiêu của RPC. Khi việc áp dụng RPC ngày càng tăng, nhiều ngân hàng và nhà cung cấp dịch vụ tài chính hơn đang tham gia mạng lưới, củng cố cơ sở hạ tầng tài chính khu vực và khuôn khổ pháp lý.

Thách thức và định hướng tương lai

Trong khi RPC đang đạt được tiến triển tốt thì vẫn còn tồn tại một số thách thức, bao gồm các hệ thống phân mảnh, sự liên kết theo quy định và an ninh mạng. Khi có thêm nhiều thỏa thuận song phương theo RPC, tính phức tạp của quá trình tích hợp sẽ tăng lên. Bên cạnh đó, tốc độ áp dụng RPC phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ tham gia của các ngân hàng trung ương và cơ quan quản lý, năng lực công nghệ để tích hợp thanh toán, các biện pháp bảo mật và phòng ngừa gian lận, và sự hợp tác giữa các ngân hàng trung ương và các đối tác công nghệ tài chính. Đặc biệt, việc triển khai đầy đủ tiêu chuẩn QR ASEAN vẫn chưa hoàn tất.

Một sáng kiến quan trọng cho tương lai của RPC là Dự án Nexus, do Trung tâm đổi mới của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) dẫn dắt. Dự án này nhằm mục đích tạo ra một khuôn khổ toàn cầu cho các khoản thanh toán xuyên biên giới, kết nối hiệu quả các Hệ thống thanh toán tức thời trong nước. Không giống như các thỏa thuận song phương hiện tại, Dự án Nexus mang lại hiệu quả và khả năng mở rộng lớn hơn, cho phép các ngân hàng trung ương ASEAN quản lý các khoản thanh toán xuyên biên giới và chuyển tiền trên khắp khu vực và xa hơn nữa.

Một số điểm chính cần quan tâm

Ý tưởng về hệ thống tích hợp thanh toán toàn cầu không phải là mới. Sau Thế chiến II, nhà kinh tế học John Maynard Keynes đã đề xuất một hệ thống thanh toán toàn cầu sử dụng một loại tiền tệ chung để cân bằng thương mại. Tuy nhiên, kế hoạch của Keynes đã không được chấp nhận và hệ thống Bretton Woods thiếu các cơ chế cân bằng đã được áp dụng thay thế. Riêng Liên minh thanh toán châu Âu (EPU), hoạt động từ năm 1950 đến năm 1958 trước khi được thay thế bằng Hiệp định tiền tệ châu Âu, đã kết hợp một số tính năng của hệ thống toàn cầu này. Ngay cả ngày nay, nó vẫn được coi là một mô hình để thúc đẩy thương mại khu vực.

ASEAN có thể lấy cảm hứng từ các mô hình như vậy và cuộc thảo luận lâu dài về đơn vị tiền tệ khu vực để tiếp tục giảm chi phí giao dịch và rủi ro tỷ giá hối đoái, giúp thương mại khu vực diễn ra suôn sẻ hơn.

Lợi ích chính của một hệ thống thanh toán khu vực hoạt động tốt là có thể giảm chi phí giao dịch và giảm sự biến động của dòng vốn. Để đạt được điều này, điều quan trọng là phải tạo ra các động lực hiệu quả để các quốc gia sử dụng hệ thống thanh toán khu vực.

Khi ngày càng nhiều quốc gia tham gia RPC và các sáng kiến như Dự án Nexus được hình thành, sự hợp tác liên tục giữa các thành viên ASEAN là điều cần thiết để đẩy nhanh quá trình hội nhập.

Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức, nhưng sự hợp tác liên tục giữa các chính phủ, ngân hàng trung ương và các bên liên quan trong khu vực tư nhân sẽ là chìa khóa để hiện thực hóa toàn bộ tiềm năng của sáng kiến này.

Trong tương lai, các khoản thanh toán liền mạch, không biên giới trên khắp ASEAN có thể trở thành chuẩn mực - tạo ra những cơ hội mới cho các doanh nghiệp, du khách và nền kinh tế nói chung.