PGS.TS Bùi Quang Tuấn: VinSpeed đề xuất đầu tư đường sắt cao tốc, cần được ủng hộ và tạo cơ chế đặc biệt

“Không thể áp tư duy cũ cho dự án tầm vóc quốc gia”

Ông nhìn nhận thế nào về đề xuất tham gia đầu tư tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam của một doanh nghiệp tư nhân như VinSpeed?

Tôi thấy đây là điểm đáng mừng. Đề xuất này hoàn toàn phù hợp chủ trương, quan điểm trong Nghị quyết 68-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân. Trong quan điểm của Nghị quyết 68 đã nêu rõ là cần phải xóa bỏ triệt để quan niệm và định kiến về kinh tế tư nhân, đồng thời nuôi dưỡng, khuyến khích tinh thần kinh doanh của doanh nghiệp, khuyến khích kinh tế tư nhân tham gia vào các nhiệm vụ quan trọng của quốc gia và vươn tầm khu vực.

Đây là cơ sở rõ ràng để chúng ta ủng hộ các doanh nghiệp tư nhân như VinSpeed tham gia vào dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Tôi thấy, tầm nhìn và tinh thần dấn thân của VinSpeed là rất đáng được ủng hộ.

Giai đoạn tới là giai đoạn tăng trưởng cao, bứt phá, đòi hỏi phải có tư duy mới, cách làm mới, có thể chế đột phá và sự quyết liệt thực hiện, không thể chần chừ như trước. Hàn Quốc đã từng thành công trong phát triển đất nước nhờ biết phát triển khu vực kinh tế tư nhân và nhờ có cơ chế “Đổi ưu đãi lấy cam kết phát triển” – Nhà nước cấp vốn, đất, tín dụng ưu đãi và doanh nghiệp tư nhân thực hiện đúng định hướng chiến lược của Nhà nước. Đây là những bài học còn nguyên giá trị cho chúng ta.

Trong công văn gửi Thủ tướng Chính phủ, VinSpeed đề xuất một số cơ chế đặc biệt để thực hiện dự án (như vay 80% số vốn để thực hiện dự án trong vòng 35 năm, thời gian vận hành trong 99 năm). Có ý kiến cho rằng đây là một dạng đặc quyền dành cho doanh nghiệp tư nhân?

Khoan chưa bàn cụ thể về đề xuất các con số, theo tôi phải rất rõ về tư duy xuyên suốt của giai đoạn tới là những công trình đặc biệt, trọng điểm, có tầm vóc quốc gia thì phải cần cơ chế đặc biệt tương xứng. Không thể áp tiêu chuẩn thông thường đối với những dự án đặc biệt, mang tính đột phá.

Kinh nghiệm Hàn Quốc trước đây đã cho thấy, Nhà nước tạo điều kiện vượt khung cho các dự án chiến lược, từ tiếp cận tín dụng đến ưu tiên đất đai, nhân lực, thuế. Chính phủ “chọn mặt gửi vàng”, tức là lựa chọn các doanh nghiệp tư nhân có năng lực để trở thành đối tác chiến lược trong công nghiệp hóa. Đổi lại, các Chaebol cam kết thực hiện những mục tiêu kinh tế quốc gia, như xuất khẩu, nội địa hóa công nghệ, tạo việc làm, và phát triển hạ tầng công nghiệp.

Như vậy, bài học cho Việt Nam ở đây là phải có sự đồng hành của Nhà nước và phải chọn đúng doanh nghiệp tư nhân. Chọn đúng không chỉ để đảm bảo cho dự án thành công mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa tốt. Một doanh nghiệp có hệ sinh thái mạnh như Vingroup sẽ kéo theo hàng loạt doanh nghiệp Việt khác tham gia, từ thiết kế, xây dựng, công nghệ, nhân lực, đến logistics,v.v... Qua đó, không chỉ có một doanh nghiệp Việt lớn lên, mà cả lực lượng doanh nghiệp Việt nội địa cùng phát triển.

Phải khẳng định, nếu ta không làm không bao giờ ta lớn được. Phải bắt tay vào làm. Tất nhiên làm những dự án lớn là khó, là rất thách thức. Nhưng cứ bắt tay vào làm, làm quyết liệt, tốc độ theo cách sáng tạo và đảm bảo sự đồng hành của Nhà nước và các điều kiện đi kèm, thì tôi tin là sẽ thành công.

Nhiều người vẫn lo ngại về khả năng thực hiện dự án của doanh nghiệp , vì đây là lĩnh vực rất mới và đòi hỏi trình độ công nghệ cao?

Chính vì khó, mới cần sự mạnh dạn và năng động của khu vực tư nhân. Một số doanh nghiệp tư nhân Việt Nam hiện nay có tư duy đổi mới rất tốt, dám đi thẳng vào các lĩnh vực công nghệ cao, chuyển đổi số. Nếu được đồng hành bởi Nhà nước thông qua các cơ chế khuyến khích phù hợp, họ hoàn toàn có thể đảm nhận các công trình tầm cỡ.

Cần phải thay đổi tư duy. Nhà nước không thể làm tất cả. Nhà nước kiến tạo là chỉ nên tạo hành lang pháp lý và cơ chế vận hành minh bạch, thuận lợi. Còn lại là để doanh nghiệp tư nhân thực hiện vai trò tốt nhất của họ là làm nhanh, tốc độ, hiệu quả vì họ không bị vướng mắc nhiều về các thủ tục pháp lý rườm rà, nhiều cơ chế ràng buộc như là doanh nghiệp nhà nước.

Nếu cứ ngồi lo lắng, nghi ngại về khu vực tư nhân thì không bao giờ chúng ta làm được cái lớn, khu vực tư nhân cũng không bao giờ phát triển đúng tầm. Một khi đã có niềm tin vào doanh nghiệp tư nhân và có sự đồng hành của Nhà nước và các tổ chức khoa học, công nghệ thì các rào cản về công nghệ cũng không phải là vấn đề quá lớn.

Xương sống hạ tầng tạo cú hích tăng trưởng tốc độ cao

Việt Nam sẽ được gì nếu có một tuyến đường sắt cao tốc Bắc Nam, thưa ông?

Tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam là một trong những dự án hạ tầng chiến lược quan trọng bậc nhất của Việt Nam trong thế kỷ 21. Dự án này có ý nghĩa vô cùng to lớn. Về kinh tế, đây sẽ là dự án xương sống, kết nối hai cực tăng trưởng Hà Nội – TP.HCM cùng hàng loạt đô thị lớn dọc theo trục Bắc – Nam. Dự án sẽ thúc đẩy lưu thông hàng hóa, lao động, du lịch, giúp giảm mạnh chi phí logistics, hình thành hành lang phát triển kinh tế. Về chiến lược, dự án này đóng góp quan trọng cho mục tiêu tăng trưởng cao giai đoạn đến năm 2030 và xa hơn là 2045. Về xã hội, người dân được hưởng lợi từ dịch vụ vận tải hiện đại, an toàn và giá thành hợp lý. Kết nối xã hội được tốt hơn. Cơ hội vươn lên thoát nghèo và làm giàu nhiều hơn.

Một số ý kiến băn khoăn rằng khi làm đường sắt, doanh nghiệp sẽ có cơ hội tiếp cận các khu “đất vàng” ở nhiều địa phương. Ông có lo ngại về điều này?

Chúng ta phải nhìn từ khuôn khổ quản trị minh bạch và cơ chế hợp tác công – tư, nếu không rất dễ hiểu sai vai trò của doanh nghiệp tư nhân trong phát triển hạ tầng quốc gia. Nhiều quốc gia đã thành công khi để doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, khai thác hạ tầng kết hợp với phát triển quỹ đất hai bên tuyến trong đó điển hình là Nhật Bản, Hàn Quốc.

Ở Nhật Bản, các công ty đường sắt tư nhân như JR East hay Tokyu Corporation không chỉ vận hành hiệu quả hệ thống giao thông, mà còn phát triển đô thị, bất động sản thương mại dọc tuyến, tạo ra những “thành phố hành lang” sầm uất. Tại Hàn Quốc, mô hình hợp tác công – tư trong các tuyến metro và đường cao tốc cho phép nhà đầu tư được khai thác các khu đất xung quanh nhà ga theo quy hoạch chặt chẽ, từ đó tăng hiệu quả đầu tư công.

Do vậy, vấn đề không nằm ở việc tư nhân tham gia, mà nằm ở việc Nhà nước có quy hoạch rõ ràng, có cơ chế giám sát minh bạch và có năng lực thực thi. Nếu được kiểm soát đúng, sự tham gia của tư nhân sẽ giúp giảm gánh nặng ngân sách, đẩy nhanh tiến độ, kích hoạt phát triển vùng và nâng cao hiệu quả sử dụng đất công. Còn nếu chỉ lo ngại một cách cực đoan, một chiều hoặc sợ hãi trước mọi động thái của tư nhân thì chỉ làm Việt Nam chậm lại trong cuộc đua hạ tầng và hiện đại hóa quốc gia.

Vả lại, chúng ta cũng phải nhìn cái lớn, cái tổng thể, nếu mà cứ lo mất mát cái nhỏ thì chúng ta sẽ không làm được gì lớn. Quan trọng là Nhà nước phải tạo một môi trường minh bạch, pháp lý đầy đủ và khuyến khích cho làm, thay đổi tư duy từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Sau này hậu kiểm tức là ai làm sai phải chịu trách nhiệm thì sẽ không có gì phải đáng ngại lắm về các băn khoăn đã nêu.

Nhà nước hãy tin vào doanh nghiệp tư nhân và ngược lại Nhà nước cũng cần để cho doanh nghiệp tư nhân tin vào một Nhà nước kiến tạo, đồng hành, hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn. Tinh thần đó đã được đề cập rõ trong Nghị quyết 68. Đợt này phải quyết liệt thực hiện nghị quyết này một cách thực chất, hiệu quả, nếu không rất dễ lại rơi vào tình trạng thực hiện nửa vời như trước đây thì sẽ vô cùng lãng phí cơ hội để bứt phá phát triển.

VinSpeed cam kết hoàn thiện tuyến đường sắt trong 5 năm – nhiều người cho rằng điều này là bất khả thi. Ý kiến của ông ra sao?

Kỷ nguyên mới là kỷ nguyên của tốc độ. Trong thế giới số hóa và cạnh tranh toàn cầu khốc liệt với tốc độ cao ngày nay, chậm một bước là chậm cả một thế hệ. Việt Nam không còn thời gian để do dự chần chừ. Chúng ta phải hành động nhanh hơn, quyết liệt hơn, táo bạo hơn để vượt lên. Nếu không tăng tốc, chúng ta sẽ mãi mãi là các nước đi sau. Đã đến lúc Việt Nam phải chạy nước rút để bắt kịp các nước đi trước.

Cá nhân tôi tin tưởng là với tinh thần khát vọng vươn lên, bứt phá, VinSpeed có thể làm được dự án với tiến độ nhanh. Niềm tin đó dựa trên hai yếu tố. Thứ nhất, đứng về tốc độ trên thị trường hiện nay, bất cứ ai có nhận xét khách quan đều có thể thấy hiện nay các doanh nghiệp của Vingroup đang dẫn đầu về tốc độ xây dựng nhanh và đảm bảo chất lượng. Với tiềm lực, quyết tâm và cách làm bài bản, tôi tin VinSpeed cùng với các doanh nghiệp Việt là đối tác cũng sẽ làm với tinh thần như thế. Thứ hai là công nghệ hiện nay rất đột phá, hiện đại lại có thể nhập, chuyển giao và tùy chỉnh thì vấn đề công nghệ không phải là vấn đề quá lớn.

Còn đứng về hiệu quả, nếu làm nhanh được dự án này trong vòng 5 năm thì đó không chỉ là tiết kiệm nguồn lực quốc gia mà còn là tận dụng cơ hội để phát triển sớm, phát triển nhanh. Những dự án lớn mà được đưa vào khai thác sớm sẽ tạo một cú hích mạnh và sớm, đáp ứng được yêu cầu đang rất cấp thiết của sự phát triển.

Về phía các doanh nghiệp, theo tôi chúng ta phải coi đây là một công trình cống hiến, một hành động tiên phong của các doanh nghiệp tư nhân vì quốc gia. Chúng ta cần tôn vinh tinh thần tiên phong đó. Cần phải khuyến khích, ủng hộ tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm và mạnh dạn đổi mới vươn lên của các doanh nghiệp tư nhân.

Xin cảm ơn ông!