Không còn là lời hứa: VinFast ‘đặt hàng lớn’, doanh nghiệp phụ trợ Việt sẵn sàng chưa?

VinFast vừa tổ chức Hội nghị Tăng cường nội địa hóa và phát triển hệ thống nhà cung cấp, công bố loạt chính sách ưu đãi nhằm nâng tỷ lệ nội địa hóa lên 80% vào năm 2026. Với mục tiêu sản lượng 1 triệu xe mỗi năm đến 2030, hãng xe Việt không giấu tham vọng xây dựng một hệ sinh thái sản xuất quy mô lớn, đặt doanh nghiệp phụ trợ nội địa vào vị trí trung tâm.

Sự kiện này lập tức thổi một luồng gió mới vào cộng đồng doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ – lĩnh vực lâu nay được xem là "nút thắt" trong quá trình công nghiệp hóa của Việt Nam. Nhưng đồng thời, nó cũng đặt ra câu hỏi cũ nhưng chưa bao giờ hết thời sự: Tại sao sau hàng chục năm phát triển, ngành công nghiệp phụ trợ Việt Nam vẫn chưa tạo được nền tảng vững chắc? Và làm thế nào để lần này cơ hội không tiếp tục trôi qua?

Cần một "người dẫn dắt" đủ mạnh

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, một trong những nguyên nhân lớn khiến công nghiệp phụ trợ Việt Nam nhiều năm qua chưa phát triển tương xứng là do thiếu các doanh nghiệp đầu chuỗi nội địa đủ mạnh để "dẫn dắt" chuỗi cung ứng.

"Các hãng ô tô ngoại như Toyota, Mitsubishi vào Việt Nam nhưng chỉ coi đây là nơi lắp ráp, còn phụ trợ thì đặt ở Thái Lan, Indonesia… Thành ra Việt Nam không thể phát triển được công nghiệp phụ trợ dù không hề yếu kém về năng lực", bà Phạm Chi Lan nhấn mạnh.

Sự xuất hiện của VinFast, theo bà Lan, là một cơ hội lớn. Với quy mô lớn, chiến lược rõ ràng và các cam kết cụ thể, VinFast không chỉ tạo động lực thị trường mà còn đặt ra tiêu chuẩn cao, buộc các doanh nghiệp phụ trợ trong nước phải nâng cấp, qua đó hình thành một chuỗi giá trị nội địa có sức cạnh tranh quốc tế.

Trong khi đó, PGS. TS. Trần Đình Thiên đánh giá cao loạt chính sách mà VinFast công bố, từ hỗ trợ thuê đất trong khuôn viên nhà máy, bao tiêu sản phẩm, cho đến đồng hành nâng cao năng lực doanh nghiệp.

"Cam kết thị trường, tức là đảm bảo đầu ra dài hạn, chính là điều mà doanh nghiệp phụ trợ cần nhất. Khi họ biết sản phẩm mình làm ra có nơi tiêu thụ ổn định thì mới dám đầu tư lớn và cải tiến công nghệ", ông Thiên nhận định.

Ông cũng cho rằng sự liên kết này chỉ thực sự bền vững khi doanh nghiệp phụ trợ được coi là "một bộ phận hữu cơ" của hệ sinh thái sản xuất, thay vì chỉ là đối tác phụ mùa vụ. Mô hình này sẽ giúp định hình một ngành công nghiệp ô tô thực sự mang tên Việt Nam, thay vì chỉ là các nhà máy mang tính lắp ráp.

Cần chính sách "đi trúng đích", thay vì dàn trải

Một điểm chung được cả ba chuyên gia nhấn mạnh là chính sách hỗ trợ hiện nay vẫn dàn trải và thiếu hiệu quả. TS. Trương Thị Chí Bình - Phó chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) - cho biết nhiều doanh nghiệp phụ trợ vẫn gặp khó khăn rất lớn trong việc tiếp cận đất đai, vốn vay lãi suất thấp để đầu tư sản xuất.

"Doanh nghiệp phụ trợ chủ yếu là nhỏ và vừa, muốn vào ngành ô tô thì phải đầu tư mới, chi phí lớn, nhưng chi phí thuê đất và vay vốn hiện rất cao. Nếu không có hỗ trợ trúng vào những điểm nghẽn này thì rất khó để họ vươn lên", bà Bình phân tích.

PGS. TS. Trần Đình Thiên cũng cho rằng hỗ trợ nên thông qua các doanh nghiệp đầu chuỗi như VinFast sẽ hiệu quả hơn. "Chính phủ không nên chia tiền hỗ trợ dàn trải, mà nên tạo cơ chế để VinFast – với vai trò dẫn dắt – phân bổ hỗ trợ đúng chỗ, đúng thời điểm và theo nhu cầu thật của chuỗi cung ứng", ông nói.

Theo các chuyên gia, việc hỗ trợ phát triển ngành công nghiệp ô tô và phụ trợ không nên chỉ nhìn ở góc độ hỗ trợ doanh nghiệp cụ thể, mà cần coi đó là chiến lược nâng cao nội lực quốc gia.

"Chính phủ cần đồng hành cùng VinFast và các doanh nghiệp phụ trợ, không phải vì lợi ích của một doanh nghiệp, mà là vì lợi ích quốc gia. Đây là lúc để Việt Nam tạo ra một thế lực sản xuất có thể vươn ra toàn cầu, đem lại việc làm, giá trị gia tăng trong nước và giảm phụ thuộc nhập khẩu", ông Thiên khẳng định.

Chuyên gia Phạm Chi Lan thì cho rằng chính sách phải thúc đẩy "sản phẩm Việt Nam do người Việt Nam sản xuất", nhất là trong bối cảnh địa chính trị và thương mại toàn cầu biến động. Bà cảnh báo, nếu Việt Nam không nhanh chóng phát triển nội lực, sẽ dễ bị tổn thương khi các dòng đầu tư nước ngoài dịch chuyển hoặc các thị trường xuất khẩu lớn siết điều kiện xuất xứ hàng hóa.

Ngoài chính sách, bà Chi Lan nhấn mạnh vai trò của sự đồng hành từ cả xã hội và bản thân các doanh nghiệp phụ trợ. "Các doanh nghiệp phải chủ động nâng cao năng lực, đáp ứng chuẩn quốc tế. Bản thân người dân, xã hội cũng cần nhìn nhận các doanh nghiệp nội địa như niềm tự hào, là trụ cột phát triển đất nước", bà nói.

TS. Trương Thị Chí Bình cũng bày tỏ kỳ vọng: "Khi VinFast tăng nội địa hóa từ 60% lên 80% vào năm 2026, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể đảm đương phần gia tăng này - thậm chí là hơn – vì họ đang rất sẵn sàng, rất 'máu'. Vấn đề còn lại là có đủ điều kiện để hành động hay không".

Đức Nam